บทความโดย ฟองเวลา
ตั้งแต่จำความได้ บ้านเราใช้น้ำบ่อมาตลอด มันเป็นบ่อน้ำตื้นในหมู่บ้านชนบททั่วไป แถวบ้านฉันมีภูมิประเทศเป็นที่เนิน ที่ดอน และภูเขาเตี้ยๆสลับซับซ้อน บ้านผู้คนก็ปลูกตามตีนเขา พื้นที่ลักษณะนี้จะมีร่องน้ำร่องห้วยเล็กๆสายสั้นไหลลงไปเชื่อมกับคลองน้ำกร่อยก่อนออกสู่แม่น้ำใหญ่ แต่ละบ้านจะเลือกขุดบ่อน้ำกินน้ำใช้ในที่ดินตัวเองในส่วนที่อยู่ในลุ่มต่ำริมห้วย. ซึ่งร่องห้วยมักจะถูกใช้เป็นแนวเขตที่ดินไปโดยปริยาย “บ่อหลวง” ชาวบ้านเรียกบ่อน้ำที่ทางการมาขุดให้ ลงท่อคอนกรีต เทพื้นด้านข้าง บางบ่อมีหลังคาสังกะสีแถมด้วย มีกระจายอยู่ห่างๆ ตำแหน่งที่ขุดบ่อน้ำก็มักจะอยู่ใกล้ลำห้วยริมถนนซอยนั่นเอง สมัยเดินไปโรงเรียน เวลาหิวน้ำก็แวะ’บ่อหลวง’ สาวถังน้ำขึ้นมายกดื่ม เมื่อเรายังเด็กๆ พ่อแม่จะมอบหน้าที่ให้แต่ละคนต้องปฏิบัติ งานตักน้ำจากบ่อขนมาใส่ตุ่มใส่ไหที่บ้านเป็นงานหลักที่ฉันและพี่น้องต้องทำ จนเข้าสู่ช่วงวัยหนุ่ม นอกจากฮอร์โมนในร่างกายฉันจะเปลี่ยนแปลงแล้ว สภาพสังคมและวิถีของผู้คนแถวบ้านฉันก็เปลี่ยนไปด้วยเช่นกัน ทางลูกรังแคบๆถูกบดอัดและถมขยายกว้างขึ้น หลายปีต่อมามันถูกลาดยางมะตอย และไฟฟ้าก็ผ่านเข้ามาตามถนนในหมู่บ้าน รถมอเตอร์ไซค์และรถยนต์เพิ่มขึ้น บ้านเรือนก็ถูกปรับปรุงหรือสร้างใหม่ ….ตอนนี้เช่นกันที่ส้วมหลุมถูกเปลี่ยนเป็นส้วมซึม ส้วมที่เคยอยู่ห่างตัวบ้านเพื่อป้องกันกลิ่นย้อนกลับมาหาเจ้าของ ก็ถูกสร้างไว้ในตัวบ้าน มันมาพร้อมระบบประปาหมู่บ้าน เพราะส้วมซึมต้องใช้น้ำราด ขณะที่ส้วมหลุม ใช้กระดาษหนังสือพิมพ์ กระดาษหนังสือเรียน เปลือกมะพร้าว กระทั่งเศษไม้ไผ่ชิ้นเล็กในการชำระหลังขับถ่าย …นึกถึงสมัยที่ยังใช้ส้วมหลุม ยังจำกลิ่นก๊าซที่เกิดจากการทับถมของ’ขี้เก่า’และ’ขี้ใหม่’ลอยขึ้นมาอบร่ำจมูกขณะที่้เรากำลังนั่งยองบนไม้กระดาน 2 แผ่นที่พาดปากหลุมส้วม ถ้าก้มลงมองข้างล่าง ‘หนอนตัวอ่อนสีขาวหม่นม้วนตัวยั้วเยี้ยบนกองอุดจาระ ส้วมหลุมจึงไม่อาจเรียกเป็น’สุขา’แต่อย่างใด เพราะมันไม่ค่อยจะมีความสุขขณะนั่งสักเท่าไหร่
ความเปลี่ยนแปลงอีกอย่างคือ เริ่มมีการนำสารเคมี ปุ๋ย ยาฆ่าหญ้า ยาฆ่าแมลงเข้ามาใช้ในหมู่บ้าน ถึงตอนนี้น้ำบ่อไม่สามารถใช้ดื่มได้อีกต่อไปและน้ำฝนก็ไม่สะอาดเสียแล้ว มันเป็นเรื่องน่าตกใจเมื่อผู้คนในจังหวัดที่มีปริมาณน้ำฝนสูงสุดในประเทศต้องซื้อน้ำบริโภค และแล้วตุ่มน้ำดื่มหน้าบ้านก็หายไป อย่างไรก็ตามแม้จะมีระบบประปาในหมู่บ้านแล้ว แต่เรารู้ว่ามันไม่สะอาดพอ และปริมาณน้ำที่จ่ายผ่านท่อก็ไม่เพียงพอสำหรับช่วงฤดูแล้ง บ้านเราจึงยังใช้น้ำบ่อโดยจัดสร้างระบบประปาส่วนตัว สร้างถังพักน้ำ วางระบบท่อและมีมอเตอร์สูบน้ำใส่ถัง ปั๊มน้ำแบบลูกสูบทำงานด้วยรอบต่ำและตลอด 19 ปี ฉันต้องทำหน้าที่ซ่อมบำรุงนับครั้งไม่ถ้วน หลายเดือนก่อน ความเก่าชราของปั๊มน้ำดูจะเกินเยียวยา เราจึงตัดสินใจซื้อปั๊มตัวใหม่ แบบใบพัดรอบจัด มอเตอร์ตัวเล็กกว่า น้ำหนักเบาและให้กำลังสูง ….ในบริเวณที่ดินเกือบ 3 ไร่ ซึ่งพ่อซื้อมาในราคา 150 บาท เมื่อสี่สิบกว่าปีก่อน บัดนี้มันประกอบด้วยบ้านปลูกกระจายอยู่จำนวน 5 หลัง เป็นบ้านของลูกๆ และคาดว่าในเร็ววันนี้ ถ้าหลานคนโตเก็บเงินได้มากพอ ก็จะมาปลูกบ้านในที่ดินซึ่งยังว่างอยู่ ….ทั้งหมดนี้คือผู้ใช้น้ำจากระบบประปาครัวเรือนแห่งนี้ มันเป็นประปาส่วนกลางซึ่งพี่สาวคนหนึ่งที่ดูจะมีรายได้มากกว่าใครเพื่อนเป็นผู้รับผิดชอบค่าไฟฟ้าในการสูบน้ำ ส่วนเรื่องการยำรงรักษานั้น ทุกคนจะช่วยกันตามความถนัด …อีกปัญหาหนึ่งที่เราเผชิญมาตลอดคือ วันชั่วคืนร้ายขณะเราเปิดน้ำก๊อกมาบ้วนปาก แปรงฟันหรือสระผม ปรากฎว่ามันมีกลิ่นเน่าๆมากับน้ำด้วย น้องสาวคนสุดท้องปลูกบ้านหลังกระทัดรัดอยู่ติดกับบ่อน้ำจะทำหน้าที่คอยเปิดสวิทต์เครื่องตีน้ำ และถ้ามีกลิ่นแปลกปลอมเธอต้องคอยใช้ไฟฉายส่องดูว่ามีสัตว์อะไรตกลงไปตายอยู่ในบ่อน้ำหรือไม่ รวมทั้งในถังพักน้ำใบใหญ่ด้วย ทุกครั้งที่มีกลิ่นเรามักจะพบว่ามีหนูตกลงไปตายและอยู่ในสภาพพองขึ้นอืดลอยฟ่องแล้ว มีอยู่ครั้งหนึ่งที่ผู้ตายคือเจ้ากระแตตัวเล็ก แม้เราจะพยามใช้อวนตาถี่มาปิดคลุมไว้ แต่หนูขี้สงสัยก็มักกัดอวนจนเป็นรูแล้วตกลงไปตายอยู่ร่ำไป ทุกครั้งต้องมีใครคนหนึ่งอาสาตักมันขึ้นมาด้วยถังน้ำผูกเชือกยาว จากนั้นก็ต้องสูบน้ำใบบ่อทิ้ง รวมทั้งปล่อยน้ำในถังเก็บทิ้งด้วย ระหว่างนั้นเราจะเปิดวาวด์เชื่อมต่อระบบประปาหมู่บ้านเข้ามาใช้พลางๆ ล่าสุด แม่ควักกระเป๋า 1,000 บาท ให้ฉันซื้อตะแกรงลวดเคลือบพล๊าสติกมาปิดปากบ่อน้ำและถังเก็บ หวังว่าจะไม่มีสัตว์ตัวใดจมน้ำตายในระบบประปาของเราอีก และผู้ใช้น้ำก็ไม่ต้องรู้สึกกระอักกระอ่วนคลื่นใส้เมื่อรู้ว่าหนูตกลงไปตายในบ่อน้ำ…./29 พ.ค.61
