บทความโดย ฟองเวลา
เราเรียนรู้ท่ามกลางการปฏิบัติ นอกจากจะเรียนรู้กับปัญหาในพื้นที่จริง ในชีวิตประจำวันของสมาชิก และในทุกค่ำคืนที่โอกาสอำนวย ‘พี่เลี้ยง’ จะช่วยวิเคราะห์ปัญหา เราตกใจที่บางประเด็นแัญหานั้นไม่อาจแก้ได้ในระดับตำบล อำเภอ จังหวัด หรือแม้แต่ระดับกระทรวง เรารู้จักคำใหม่ในที่ใช้กันในวงการพัฒนา ‘ปัญหาเชิงโครงสร้าง’ เมื่อพี่เลี้ยงถอดให้เห็นความเป็นมาของปัญหาของชาวบ้าน ส่วนใหญ่แล้วเกิดจากปัญหาเชิงโครงสร้างการปกครอง เป็นปัญหาเชิงนโยบายประเทศ จุดนี้มันทำให้เรามีมุมมองต่อข้าราชการระดับปฏิบัติเปลี่ยนไป
………จากที่เคยมองอย่างจงเกลียดเดียจฉันทฺ์ในฐานะผู้ใช้อำนาจ เรากลับเข้าใจมากขึ้นว่าข้าราชการต้องปฏิบัติตามข้อกฎหมาย ตามนโยบาย และวัฒนธรรมองค์กร ..ที่หมายถึงองค์กรรัฐราชการโดยรวม มีลำดับขั้นตอนการอนุมัติ ต่อให้เจ้าหน้าที่คนนั้นจะมีความปรารถนาดีแค่ไหนแต่ก็ไม่มีอำนาจที่จะตัดสินใจดำเนินการตามที่คิด บางเรื่องกว่าผ่านลำดับขั้นตอนเป็นชั้น ๆ จนถึงการอนุมัติอนุญาตให้ดำเนินการ สภาพปัญหาในพื้นที่ก็เปลี่ยนไปแล้ว ในอดีตเราจึงเห็นถังเก็บน้ำ กลายเป็นถังเก็บแดด อาคารศาลาเอนกประสงค์กลายเป็นที่เลี้ยงที่ล่ามวัว อุปกรณ์ส่งเสริมอาชีพหลายแห่งกลายเป็นซากอนุสรณ์สถานฯลฯ “ผลิตนโยบายออกมาไม่สอดคล้องกับสภาพปัญหา นอกจากจะไม่แก้ปัญหาเดิมแล้วยังสร้างปัญหาใหม่ให้ชาวบ้านอีก” พี่เลี้ยงสรุปด้วยประโยคสั้น ๆ “ผู้นำชุมชนก็พาชาวบ้านไปทำสนองนโยบายเจ้านาย ภาษาบ้านเราเรียกว่า ตัดตีนให้เข้ากับเกือก การพัฒนาตามแนวทางชุมชนพึ่งตนเอง เราต้องตัดเกือกให้เข้ากับตีน โครงการที่ไม่สอดคล้องกับความต้องการเราต้องกล้าปฏิเสธ
………” สมัยนั้น ‘ลุงหนอม’ ยังเดินเหินได้คล่อง แกจะร่วมกับแกนนำพื้นที่อื่น ๆ เดินทางมาร่วมประชุมประจำเดือนของเครือข่ายอยู่เป็นประจำ เนื่องจากระยะทางไกลต้องข้ามเขตจังหวัด แกนนำจากต่างจังหวัดจึงต้องนอนค้างที่สำนักงานเครือข่าย 1 – 2 คืน แล้วแต่ว่าวาระที่ต้องหารือมีมากหรือน้อย คราวนั้นแกปลดระวางรองเท้าหนีบคู่เก่าที่ต้องใช้เชือกมัด ถอยช้างดาวสายสีฟ้าคู่ใหม่เอี่ยมมาลองใส่ ปรากฎว่ามันหลวม ไม่พอดีกับเท้า รูปทรงของช้างดาวมาตรฐานไม่รับกับความบิดงอของแผ่นเท้าชาวไร่สับปะรดของแก แกจึงนั่งลงใช้มีดทำครัวจัดการเฉือนตัดเกือกช้างดาวคู่ใหม่ คมมีดเถือเชือดไปตามรอยปากกาที่แกวาดโดยมีตีนซ้าย ตีนขวา เป็นแบบ เมื่อบรรดาเยาวชนรุ่นลูกเดินมาเห็นก็เอ่ยทักด้วยความรักเคารพ(แต่.. แตะต้องได้) “โอ้วว ลุงหนอม! นี่ต้นเปลี่ยนแปลงแล้ว ตัดเกือกให้เข้ากับตีนเลย!!” คิดถึงลุงหนอม อดีตแกนนำอาวุโสแห่ง คปคท.ประจวบ
